هیأت فرهنگی شهید هادی زاده

سرنگونی بمب افکن روسی از منظر سیاسی

 - سرنگونی یک فروند هواپیمای سوخو 24 روسی توسط اف 16 های ترکیه ای، اتفاقی مهم در میدان تحولات منطقه خاورمیانه به شمار می رود، اتفاقی که قطعاً ابعادی فراتر از یک درگیری هوایی معمولی در دفاع از مرزهای هوایی یک کشور دارد.

 از منظر کلان سیاسی در این باره، نکات زیر قابل تأمل است:

1 - سرنگونی هواپیمای جنگی کشوری که دومین ارتش قدرتمند دنیا را دارد و ابرقدرت شرق جهان محسوب می شود، توسط کشوری در حال توسعه با قابلیت های اندک نظامی (در مقایسه با روسیه) ، نمی تواند صرفاً محصول تصمیم آنکارا باشد.
بنابراین باید محل صدور حکم سرنگونی جنگنده روسی را در جایی غیر از کاخ تازه تأسیس رجب طیب اردوغان جست و جو کرد.

واقعیت این است که آمریکا و اروپا و نیز متحدان منطقه ای آنان یعنی کشورهای عربی و ترکیه ، از ورود روسیه به معادله سوریه ناخرسند هستند چرا که این حضور، تمام معادلات قبلی را بر هم می ریزد و موازنه جدیدی را برقرار می کند که مطلوب آنان نیست.

در این میان، چون قادر به خارج کردن مستقیم روسیه از سوریه نیستند، بالا بردن هزینه بازی در سوریه در روسیه، مهم ترین استراتژی آنها برای حذف مسکو از بازی است.

غربی ها ابتدا سخن از نامشروع بودن حضور نظامی روسیه در سوریه سخن گفتند. سپس روس ها را متهم کردند که مواضع مخالفان غیر داعشی اسد را بمباران می کند، آنگاه از کشته شدن غیر نظامی ها در بمباران های روسیه ابراز نگرانی کردند.

با این حال، روسیه به سیاست خود در سوریه ادامه داد و این بار، اتفاقی عملی علیه روس ها شکل گرفت: داعش، یک هواپیمای مسافری روسیه را بر فراز مصر منفجر کرد و اینک ائتلاف ضد اسد، توسط ترکیه مستقیماً جنگنده روسیه را هدف قرار داده است.

بعید نیست در آینده، اقدامات تروریستی در خاک روسیه نیز رخ دهد و داعش مسؤولیت آن را بپذیرد، خاصه آن که بخش مهمی از نیروهای داعش را چچنی ها تشکیل می دهند که همواره و حتی قبل از تشکیل داعش، تهدیدی امنیتی برای روسیه بوده اند.

2 - ترکیه که تا چند سال قبل، با سیاست خارجی "تنش صفر با همسایه ها" ، در مسیر توسعه اقتصادی قرار داشت و به موفقیت های تحسین برانگیزی هم رسیده بود، اینک در تنش بالا و بعضاً "صد" با اکثر همسایگانش قرار دارد.
کند شدن رشد اقتصادی، احیاء مجدد پ.ک.ک، بروز ناامنی های داخلی که نمونه آن را می توان در انفجارهای خونین چندی پیش سراغ گرفت، کاهش ارزش پول ترکیه، بروز نارضایتی های عمومی که حوادث میدان تقسیم استانبول و نزاع اردوغان- گولن را به دنبال داشت و ... پیامدها نخستین تغییر مسیر زمامداران ترکیه است که حتی با تغییر قانون اساسی نیز در صدد باقی ماندن در قدرت اند.

به بیان دیگر، ترکیه به سرعت در مسیر تبدیل به یک قدرت اقتصادی جدی بود ولی گویا اراده ای در کار است تا ترکیه درگیر تنش و درگیری شود و نتواند بیش از یک حد تعریف شده، رشد کند.

در حال حاضر، از بین کشورهایی که علیه اسد ائتلاف تشکیل داده اند، این ترکیه است که به طور مستقیم و بیش از همه هزینه می دهد. به عنوان مثال در همین اتفاق اخیر، یعنی سرنگونی هواپیمای روسیه توسط ترکیه، هیچ کدام از هم پیمانان آنکارا و حتی اعضای ناتو، هزینه ای نخواهند پرداخت و ترکیه، در هنگام تاوان تنها خواهد بود.

3 - هواپیماهای روسیه، مدام در سوریه و در مرزهای ترکیه پرواز می کنند و پیش از این نیز، آن طور که آنکارا اعلام کرده، وارد حریم هوایی ترکیه شده بودند. اما چرا این بار هواپیما را زدند؟
حمله به هواپیمای روسی، چند ساعت بعد از پایان سفر رئیس جمهور روسیه به ایران و هم پیمانی مجدد تهران و مسکو برای اقدام در سوریه صورت گرفت. برخی تحلیلگران بر آنند که این حمله، هشدار آمریکا و هم پیمانان اروپایی و عربی اش به روسیه است که بیش از این ، به ایران نزدیک نشود.
نکته این که بعد از توافق هسته ای و روند رو به بهبود و البته تدریجی روابط ایران و غرب، روس ها نیز در صدد نزدیک شدن بیشتر به ایران برآمده اند.

4 - پوتین در دیدار با رهبر انقلاب در تهران، یک جمله کلیدی داشت: ما از پشت به دوستان مان خنجر نمی زنیم.
فردای آن روز، وقتی هواپیمای روسی توسط ترکیه سرنگون شد، گفت: ما از پشت خنجر خوردیم.
برای سیاستمداری مانند پوتین که کلماتش را برای سخن گفتن انتخاب می کند، اشاره به تعبیر "خنجر از پشت زدن"، می تواند بسیار معنی دار باشد.

آیا روسیه در حال بازتعریف جایگاه و روابط بین المللی خود است؟ 
همین پرسش است که حمله به هواپیمای روسیه را پر ابهام تر می کند چرا که روسیه را در موقعیت ناخواسته قرار می دهد: از یک سو، شأن ابرقدرتی اش ایجاب می کند که پاسخی قاطع دهد و وارد معرکه ای جدید شود و بدین ترتیب در زمینی که دیگران برایش مشخص کرده اند بازی کند و نتواند برنامه هایش را آنگونه که خود تدوین کرده، پیش ببرد.
از سوی دیگر، اگر روسیه حمله ترکیه را بی پاسخ بگذارد، بازی حیثیت را باخته است و این، به هیچ روی مطلوب پوتین و روس های دیگر نیست.
بنابراین باید دید که کرملین چگونه این ماجرای پیچیده را مدیریت می کند؟(برگرفته از عصر ایران)

رئسیه