توضیحات: زیر مجموعه: مقالات; دسته: قرآن و عترت; منتشر شده در 19 فروردين 1404; نوشته شده توسط محمدعلی صدری; بازدید: 56

مقدمه نشریه هادی

السلام علیکم یا اهل بیت النبوه و...

.وأشهد أنكم؛ الائمّة الرّاشدون؛ ... المكرّمون؛...

و شهادت مي‏دهم كه شماييد امامان رشد يافته، ... و كرامت داده شده‏ها...

انسان، موجودي كريم

كرامت، همان نزاهت از فرومايگي است كه گرچه معادل فارسي آن ناياب است، ولي شايد نزديك‏ترين واژه به آن در زبان فارسي، كلمه «بزرگواري» باشد. تكريم و بزرگداشت آدمي به دو شكل ظاهري و معنوي تحقّق يافته است: تكريم ظاهري كه بين همه افراد بشر مشترك است، به تفاوت‏هاي ظاهري و جسمي انسان با ساير حيوانات برمي‏گردد؛ مانند: ايستاده راه رفتن، خوردن و آشاميدن با دست، قدرت بر نوشتن، خوش تركيبي، زيبايي صورت، اعتدال مزاج، قدرت بر تفهيم ديگران با كلام و نطق و اشاره، تسلّط بر طبيعت، تهيه اسباب معاش و ...

تكريم معنوي انسان به عقل است كه بسياري از تكريم‏هاي ظاهري از آن نشأت مي‏گيرد و انسان را بر ساير حيوانات برتري مي‏بخشد. اين نعمت كه بزرگ‏ترين و محبوب‏ترين نعمت خداوند است، انسان را در تشخيص حق و باطل، خير و شر، صلاح و فساد و حَسَن و قبيح راهنمايي مي‏كند. تكامل زندگي بشر از اين نعمت سرچشمه مي‏گيرد و حيوانات بر اثر نداشتن آن، تكاملي در شكل زندگي و به كارگيري مواهب طبيعت نداشته، همان شيوه اوّلي زندگي را حفظ كرده‌اند؛ جز تغييراتي كه انسان‏ها در مسير به كارگيري حيوانات براي آنها ايجاد كرده‌اند.

هر يك از اين دو تكريم، شامل همه انسان‏ها مي‏شود. نه تنها رنگ، نژاد، اقليم و ... در آن اثري ندارد، بلكه ملاك‏هاي برتري حقيقي، مانند ايمان، علم، جهاد و ... نيز نقشي ندارد. از اين رو قرآن كريم جميع فرزندان آدم (عليه‌السلام)را مشمول اين تكريم معرفي كرده است: و لقد كرّمنا بني ءادم و حملناهم في البرّ و البحر و رزقناهم من الطيّبات و فضلناهم علي كثير ممّن خلقنا تفضيلاً.[ سوره اسراء، آيه 70.] بنابراين، انتخاب و اختيار آدمي در اين دو گونه تكريم نقشي ندارد و در حقيقت مشمول تكريم اجباري شده است.

افزون بر اين دو، تكريم ديگري وجود دارد كه به اراده و اختيارِ خود آدمي بستگي دارد كه همان تكريم به ايمان، تقوا و... است. اين تكريم در واقع از تكليف ناشي مي‏شود. هرچند كه عقل انسان‏ها متفاوت است و بدين جهت، مراتب تكريم در آنها يكسان نيست، ليكن آنچه مورد توجه قرآن كريم است، تفاوت مراتبي است كه از تقوا نشأت مي‏گيرد: إنّ أكرمكم عنداللَّه أتقاكم [ سوره حجرات، آيه 13.]، وگرنه تفاوت‏هاي جسمي، همانند تفاوت‏هاي قومي و قبيله‌اي، شناسنامه طبيعي افراد است؛ چنان كه تفاوت افراد در برخورداري از عقل نيز در حدّ خود، شناسنامه طبيعي است. مهم‏تر آنكه تكريم به عقل، زماني ارزش و جايگاه واقعي خود را مي‏يابد كه در خدمت ايمان و تقوا قرار گيرد. امام باقر (عليه‌السلام)پس از آنكه مؤمن را با كرامت‏ترين مخلوق معرفي كرد، در تعليل اين مدعا فرمود:

فرشتگان، خدمتگزار مؤمنان هستند. همجواري با خدا، بهشت و حورالعين براي آنان است: «و ما خلق اللَّه عزّ و جلّ خلقاً أكرم علي اللَّه عزّوجلّ من المؤمن؛ لأنّ الملائكة خدّام المؤمنين و أنّ جوار اللَّه للمؤمنين و أنّ الجنّة للمؤمنين و أن الحور العين للمؤمنين».[ كافي، ج2، ص33.]

پيشوايان كريم

چنان كه گذشت همه انسان‏ها از تكريم عمومي پروردگار متعالي، و مؤمنان به خداوند عالم و پيروان انبياي الهي از تكريم ويژه برخوردارند، ليكن اين تكريم‏هاي همگاني نسبي است؛ يعني انسان‏ها در مقايسه با هم، كريم و كريم‏تر محسوب مي‏شوند و اين مراتب ادامه دارد، اما وقتي به ائمه‌طهار (عليهم‌السلام) مي‏رسد، اين سلسله قطع مي‏شود و بالاتر از آن در قلمرو امكان وجود ندارد؛ زيرا تقواي آنها به مرحله عصمت مي‏رسد. در حقيقت، تكريم آن ذوات مقدّس، تكريم مطلق است. اين مدعا را مي‏توان چنين تعليل و تشريح كرد:

تكريم، مقابل هوان و حقارت است: من يُهن اللَّه فما له من مكرم.( و هر كه را خدا خوار كند او را گرامى‌دارنده‌اى نيست)[ سوره حج، آيه 18] و سبب كرامت، تقوا و توكّل بر خداست: إنّ أكرمكم عند اللَّه أتقاكم[سوره حجرات]، « الحَمدُ لِلَّهِ الَّذي وَكَلَني إلَيهِ فَأكرَمَني، ولَم يَكِلني إلى النّاسِ فَيُهينوني ».[ بحار الانوار، ج 95، ص 39.]

و با توجه به گستردگي دامنه تقوا كه در اعتقادات، اخلاقيات، صفات و اعمال بروز مي‏كند تنها انسان‏هاي معصوم هستند كه از تقواي خالص و همه جانبه برخوردارند وگرنه ناخالصي كه قرآن كريم آن را فجور مي‏نامد: فألهمها فجورها و تقواها [ سوره شمس، آيه 8.] ـ ممكن است دامن همه انسان‏هاي غير معصوم را بگيرد؛ چنان كه اتّكال به غير خدا نيز در زندگي انسان‏هاي غير معصوم، كم و بيش وجود دارد. بنابراين، افراد عادي، عامل تكريم (تقوا و توكّل به خدا) را با عامل توهين (فجور و توكل به غير خدا) با هم ضميمه كرده‌اند[البته اين دو عامل از باب نمونه و مثال است، وگرنه در ساير عوامل نيز اين گونه است]، در حالي كه چنين انضمامي در سيره علمي يا عملي پيشوايان معصوم (عليهم‌السلام) وجود ندارد. آنها عامل تكريم را به طور خالص در وجود خود جا داده‌اند. بدين ترتيب، تكريم ديگران نسبي و تكريم آنها مطلق است.