توضیحات: دسته: مقالات; منتشر شده در 07 فروردين 1397; نوشته شده توسط ایمان عبادت; بازدید: 805

درس اول و دوم کلیات در عرفان نظری

موضوع اصلی کتاب پیش روی عرفان نظری است ؛ لکن از جمله مقدمات ضروری بررسی تطور تاریخی آن هر چند به نحو گذر است ؛ زیرا این کار میتواند در شناخت صاحب نظران این حوزه منابع اولیه و اصیل تحقیق و حتی فهم بهتر مسائل عرفان نظری اثر گذار باشد.

خواستگاه عرفان اسلامی

برخی معتقدند عرفان اسلامی برگرفته از عرفان مسیحی است و در واقع عرفان مسیحی که در رهبانیت عیسویان تجلی یافته و در راهبان مسیحی شکل گرفته بود در میان مسلمان ها با نام جدید تصوف سر برآورده است.

در پاسخ به این اعتقاد اشتباه باید متذکر شد که غالب محققان اسلامی و بیشتر دانشمندان غربی معتقدند عرفان اسلامی حقیقتی اصیل و بر خاسته از متون و آموزه های اسلامی است .

از باب نمونه جنید بغدادی شیخ طایفه عارفان میگوید: این راه کسی رود که کتاب خدای عزوجل بر دست راست گرفته باشد و سنت مصطفی علیه السلام بر دست چپ گرفته و به روشنایی این دو شمع میرود تا نه در مغاک شبهت افتد و نه در ظلمت بدعت.

لویی ماسینیون که تلاشهای محققانه اش در زمینهی عرفان اسلامی اتقان بیشتری دارد میگوید: آن چنان مایههای معرفتی و سیر و سلوکی در دین اسلام موج میزند که انسان نمیتواند منشأ عرفان اسلامی را بیرون از فرهنگ اسلامی جستوجو کرد.

پیدایش نحله تصوف و عرفان

در خصوص عرفان اسلامی تقریبا همهی کاوشگران قدیم و جدید عرفان متفقاند که در قرن اول هجری نامی از صوفی و تصوف در میان نبوده و این عنوان اولین بار بر «ابوهاشم صوفی کوفی) اطلاق گردیده است.

گذری بر تطور تاریخی عرفان نظری

عرفان نظری چهار مرحله را پشت سر گذاشته است که هر یک از آنها به اختصار شرح داده میشود:

مرحله ریشهها:

عرفان اسلامی در آغاز عمدتا صبغه عملی آن هم با غلبه زهد و عبادت دارد و بر این اساس از سده سوم با کتابهای مهمی روبرو میشویم

مرحله پیدایش و گسترش

در قرن هفتم محی الدین بن عربی ظهور میکند که با ظهور این شخصیت عظیم عرفانی عرفان نظری وارد مرحله پیدایش و گسترش میشود

مرحله شکل گیری علمی و تنظیم و تدوین

پس از ابن عربی دوره جدیدی از تطور عرفان نظری آغاز میشود که ما آن را مرحله شکل گیری علمی و تنظیم و تدوین نام نهادیم زیرا بزرگان صاحب کشف و نظر پس از محی الدین تمام همت خویش را به تنظیم عالمانه مطالب گستره و انبوه وی مصروف کردند

مرحله برهانی کردن

سرنوشت تفکر اسلامی با ظهور صدرالمتأهلین شیرازی دگرگون شد این دانشمند بزرگ را باید از جهتی یک فیلسوف محض دانست و به مدد توان بی نظیر فلسفی او عرفان دقیقا بر فلسفه منطبق میشود

عرفان عملی و ملاحظاتی چند درباره آن

با اندکی دقت روشن میشود دست کم دو محور اساسی در عرفان عملی وجود دارد: نخست آنکه در عرفان عملی هدف خداوند متعالی و وصول به حق است

مردا از عمل در عرفان عملی اعم از عمل جوارحی و جوانحی است

علم عرفان عملی با علم اخلاق شباهتهای فراوانی دارد

عرفان نظری و ملاحظاتی چند درباره آن

چهار محور اساسی در عرفان نظری یا علم عرفان نظری مطرح است: اول آنکه عرفان نظری از سنخ معرفت و علم و دانش است

دوم آنکه محتوای عرفان نظری هستی شناسی عرفانی است که در آن روابط خداوند و اسما و صفات و افعال و مظاهرش تبیین میشود

سوم آنکه روش وصول به معارف در عرفان نظری و آنچه مبنای کار در آن است روش و مبنای شهودی است

و آخرین محور اساسی در علم عرفان نظری عنصر تبیین و توضیح است

امکان دستیابی به معارف شهودی

طبیعتا این موضوع را از سه منظر عقلی نقلی تجربی بررسی کرد:

از نظر دیدگاه عقلی مطابق نظامهای فلسفی اسلامی به ویژه حکمت اشراق و حکمت صدرایی و حکمت عرفانی نه تنها روش شهودی در کسب معارف ممکن است بلکه بهترین شناخت واقعیت است

از منظر نقلی نیز راه عرفانی و شهودی بسته نیست

از منظر تجربی نیز مسئله بسیار واضح و روشن است زیرا همچنان که گفته اند بهترین دلیلی که امکان چیزی را ثابت میکند وقوع خارجی آن است.