هیأت فرهنگی شهید هادی زاده

کدام مکارم اخلاق ؟!

یكی از مسائل كه باید توجه داشت این است كه نسبت به مسائل دینی دقت زیادی باید كرد به این معنی كه هنگام نقل آنها كم و زیادی رخ ندهد چه در مسائل اعتقادی وچه در زمینه احكام و چه در زمینه اخلاق و بلكه سائر موارد فلذا ما در مسائل فقهی به متخصص رجوع می نماییم و به اصطلاح تقلیید می كنیم ، نداشتن دقت كافی در هنگام یادگیری و در هنگام آموزش و بیان ما را دچار اشتباهات فراوانی می كند كه در بعضی از موارد جبران ناپذیر خواهد بود.

 مسأله وقتی جدی تر می شود كه ما قرار است مطلبی را به معصوم نسبت دهیم و به همین خاطر است كه در ماه رمضان بسیار باید مواظب باشیم تا نسبت ناروا به معصومین علیهم السلام ندهیم و هر وقت حدیثی را می خواهیم برای دیگران نقل نماییم احتیاط نموده و بگوییم : « بنابر نقلی كه شده» یا «علی ما نقل»  و یا «بر حسب روایتی كه در فلان كتاب موجود است» و غیره؛ و از اتكا بر حافظه در این زمینه باید به طور جدی پرهیز نمود !!

یک حدیث با چندین صورت:

یكی از كم توجهی ها در این زمینه این است كه در این ایام مبارك كه مرتبط با بعثت نبی مكرم اسلام صلی الله علیه وآله می باشد حدیثی به طور فراوان نقل می شود و به پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله نسبت داده می شود با این عبارت :

« إنما بعثت لأتمم مكارم الأخلاق » و گویندگان این جمله را این طور معنی می نمایند كه : همانا من مبعوث شدم فقط برای این كه مكارم اخلاقی را كامل نمایم !!

با قطع نظر از برداشتهای متفاوتی كه از این جمله می توان داشت نگارنده قصد دارد توجه مخاطب را به یك نكته جلب نماید و آن این كه این حدیث دقیقا با عبارتی كه در بالا ذكر شد در كتب حدیث شیعه موجود نمی باشد فقط در تفسیر مجمع البیان به شكل مرسل و بدون سند ذكر شده (1) كه ظاهرا ایشان از كتب اهل تسنن آن هم با كمی تفاوت نقل نموده اند. به طور مثال آنچه در كتب اهل تسنن موجود می باشد این است:

« بعثت لأتمم حسن الخلاق » (2)

« بعثت لأتمم صالح الأخلاق » (3)

« إنما بعثت لأتمم صالح الأخلاق » (4)

اما آنچه از طریق شیعه نقل شده است این عبارات است:

« بعثت بمكارم الأخلاق و محاسنها » (5)

تفاوت های این جمله با آن چه اهل تسنن نقل نموده اند مشهود است اما ما كمی آن را توضیح می دهیم. البته باید متذكر شویم كه در این مورد ما قصد نداریم كه بگوییم علت تفاوت این نقل ها با یكدیگر دواعی و اغراض مذهبی بوده گر چه این اغراض و دواعی در تاریخ و فقه اسلام و در كتب حدیث بسیار تأثیر گذار بوده و از عهده این نوشته خارج است و خواننده را به برخی از كتب ارجاع می دهیم. (6)

لكن آنچه مدّ نظر است این كه گویندگان مذهبی اعم از حوزوی و دانشگاهی باید به این تفاوت ها توجه داشته و هر حدیثی را كه در سخنرانی یا نوشته جات خود مورد بررسی قرار می دهند، آن را از منابع معتبر شیعی نقل نموده و بدون هیچ گونه دخل و تصرفی عبارتهای آن را شرح دهند حال به تفاوت ها اشارتی داشته باشیم .

تكمیل مكارم اخلاقی

در نقل شیخ طوسی كه عبارت این گونه بود « بعثت بمكارم الأخلاق ... » كلمه « إنما » وجود ندارد ولی در برخی از نقل های اهل تسنن وجود دارد و قبلا متذكر شدیم كه نقل مرحوم طبرسی كه صاحب تفسیر هستند از كتب اهل تسنن می باشد چرا كه ایشان برای قرون متأخرند و شباهت عبارت منقول در تفسیر ایشان با عبارتهای منقول از كتب اهل تسنن كه در بالا گذشت كاملا هویدا است.

حال باید توجه داشت كه ما اگر قصد داریم نقل شیخ طوسی را برای مردم بیان كنیم دیگر نباید این گونه ترجمه بنماییم كه : « من فقط برای تكمیل مكارم اخلاقی مبعوث شده ام » بلكه ترجمه صحیح این است:

« من به همراه كرامتها و زیبایی های اخلاقی مبعوث شده ام »

در واقع در نقل های غیر معتبر كه از طریق اهل تسنن است، تكمیل مكارم اخلاقی یا حسن خلق یا خلق صالح به عنوان علت غایی بعثت بیان شده آن هم تنها علت اما طبق نقل شیعی حرفی از علت غایی بعثت به میان نیامده و آنچه مطرح است این است كه پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله با چه ویژگی و به همراه چه خلق و خویی به سراغ انسانها آمده است.

علت این تفاوت در برداشت این است كه در نقل شیعی كلمه باء جاره وجود دارد كه نشان دهنده معنی مصاحبت و همراهی است و در نقل غیر شیعی كلمه لام جاره است كه نشان دهنده علت و هدف غایی می باشد و در واقع نقل شیعی مطابق با آیه سوره قلم است كه می فرماید:

« إنك لعلی خلق عظیم »(7) یعنی تو ای پیامبر ! بر خلق و خوی عظیمی می باشی و همچنین در آیات دیگری از قرآن كه به خلق و خوی پیامبر صلی الله علیه وآله می پردازد مانند:

« به تحقیق كه آمده است به نزد شما رسولی كه بر ایمان آوردن شما حرص می ورزد و آن چه شما را بیازارد او را می رنجاند و با مۆمنان رئوف و مهربان است »(8) .

پیام این نوشتار به طور مختصر دقت در نقل احادیث می باشد !!

پی نوشت ها:

1-مجمع البیان طبرسی ج10 ص 86 .

2- موطأ مالك ج 2 ص904 .

3- الجامع الصغیر ، سیوطی ، ج1 ص 395 .

4- فتح الباری ج6 ص 419 .

5- أمالی شیخ طوسی ص596 .

6- رجوع شود به كتاب «نقش ائمه علیهم السلام در احیای دین» و «القرآن الكریم و روایات المدرستین» و «معالم المدرستین» و «150 صحابی ساختگی» و «نقش عایشه در تاریخ اسلام كه همگی از آثار علامه شهیر مرحوم سید مرتضی عسگری می باشند .

7- سوره قلم /4 .

8- سوره توبة / 128.

حمید حاج علی                 

مدرس حوزه علمیه             

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان

• < قبلی
• بعدی >