توضیحات: زیر مجموعه: مقالات; دسته: قرآن و عترت; منتشر شده در 01 آذر 1401; نوشته شده توسط محمدعلی صدری; بازدید: 1097

مقدمه نشریه هادی شماره 122

السلام علیکم یا اهل بیت النبوه و ...

وأشهد أنّ محمّداً عبده المنتجب ورسوله المرتضي أرسله بالهدي و دين الحق ليظهره علي الدّين كلّه ولوكره المشركون..(و شهادت مي‏دهم كه محمّد (صلي الله عليه و آله و سلم) بنده خالص و برگزيده خدا و رسول پسنديده اوست. او را با هدايت و آيين حق فرستاد تا بر جميع اديان و مذاهب، پيروز گرداند؛ هر چند مشركان را خوش نياید)

اشارات

....

مراتب ذات و اسم

با توجه به آنچه در تفاوت بين نام‏هاي محمود، محمّد و احمد گفته شد، مي‏توان نتيجه گرفت كه اسامي آن حضرت داراي مراتب متفاوت است. اين مراتب در اسماي الهي نيز وجود دارد كه از آنها به عنوان اسماي كلّي يا كلّي‏تر و جزئي يا جزئي‏تر تعبير مي‏شود؛ مثل اينكه «قيّوم» كلّي‏تر از «خالق» و «خالق» كلّي‏تر از «رازق» و «رازق» كلّي‏تر از «شافي» و... است. ليكن تفاوت مثال و مُمَثّل در اين است كه اختلاف مراتب در ذات اقدس الهي راه ندارد و فقط در اسماي حسناي او مطرح است، در حالي كه درباره رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) اختلاف مراتب در ذات او نيز راه دارد. سرّش آن است كه حضرت رسول (صلي الله عليه و آله و سلم) ممكن الوجود است و تكامل در ممكن ـ در هر مرحله‏اي از كمال كه باشد ـ راه دارد، ولي درباره واجب تعالي كه كمال مطلق است، تكامل فرض صحيح ندارد. بنابراين، اختلاف مراتب در اسامي رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) مي‏تواند ناظر به درجات مسمّا، يعني مراتب وجودي خود آن حضرت باشد، اما اختلاف مراتب در اسامي باري تعالي ناظر به افعال خارجي و مظاهر متفاوتي است كه افعال الهي و فيوضات او به آنها تعلّق دارند.

نام «احمد» از آن جهت بر آن حضرت اطلاق شده كه في نفسه داراي خصال پسنديده است، امّا «محمّد» از آن جهت است كه مورد حمد واقع شده است.[1] مؤيد اين معنا اشتهار اين نام در آسمان‏هاست[شايد به سبب همين اشتهار است كه آن حضرت در حديث معراج، جز يك بار در ابتداي آن، كه محمّد (صلي الله عليه و آله و سلم) ناميده شد، با خطاب «يا أحمد» مخاطب خداي سبحان واقع شده است (بحار الانوار، ج74، ص21؛ به نقل از ارشاد القلوب، ج1، ص373)]؛ چون آسمانيان به درون مي‏نگرند و از آن باخبرند و بر اساس مشاهداتي كه از درون افراد دارند، نام‏گذاري مي‏كنند.

همچنین عيسي بن مريم(عليهما‌السلام) كه سال‏ها پيش از تولّد حضرت رسول (صلي الله عليه و آله و سلم) به ظهور آن حضرت بشارت داده، بر اساس مشاهدات دروني از اين نام او استفاده كرده است: و إذ قال عيسي بن مريم يا بني إسرائيل إنّي رسول اللَّه إليكم مصدقاً لما بين يدي من التوراة و مبشّراً برسول يأتي من بعدي اسمه أحمد(سوره صف، آيه 6.).

(برخي گفته‏اند: پيش از رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) فقط يك نفر به اسم احمد مسمّا شده بود و آن هم حضرت خضر (عليه‌السلام) است.)()

چند نكته درباره نام‏گذاري و...

الف. محلّ تجلّي فرهنگ‏ها

اسم در عرف و لغت به معناي «لفظ دالّ بر شخص يا شي‏ء» است. احزاب، جمعيت‏ها، مراكز تجاري، اقتصادي، حكومت‏ها و... سعي مي‏كنند، نامي را انتخاب كنند كه بيانگر طرز فكر، شيوه عمل و هدف آنها هر چند به صورت كلّي باشد.[4] از اين رو نام‏گذاري‏ها يكي از اسبابي است كه مي‏تواند بيانگر روحيه، فرهنگ، طرز تفكر، طريقه عمل ملت‏ها، امت‏ها، اشخاص و افراد باشد. وقتي از عالم آل محمد (صلي الله عليه و آله و سلم) حضرت علي بن موسي الرضا (عليه‌السلام) سؤال كردند، چرا اعراب جاهلي نام سگ، يوزپلنگ، پلنگ و امثال آن را بر اولاد خود مي‏گذاشتند؟ فرمود:

چون عرب، اهل جنگ بود، اسم درندگان را روي فرزندان خود مي‏گذاشت تا با نام بردن فرزندان خود در عرصه نبرد، هول و اضطراب به دل دشمن بيندازد... (وسائل الشيعه، ج21، ص390.)

ب. آثار ايمان

ايمان، نوري است كه اگر در اندرون كسي بتابد، آثار آن در جوارح و جوانح او قابل مشاهده است. امير عارفان حضرت علي(عليه‌السلام) مي‏فرمايد: ايمان، معرفت قلبي، اقرار زباني و عمل به جوارح و اركان است؛ «الإيمان معرفة بالقلب و إقرار باللسان و عمل بالأركان».( نهج‏البلاغه، حكمت 227.) توصيه اسلام اين است كه همراه با التزام به هر سه مرحله، تلاش كنيد تا در هر مرحله‏اي به عالي‏ترين مرتبه آن برسيد. از اين جهت به مؤمنان نيز سفارش كرده است كه ايمان بياوريد: يا أيّها الّذين ءامَنوا ءامِنوا [ سوره نساء، آيه 136.]؛ يعني در هر مرحله‏اي از ايمان كه هستيد، سعي كنيد به مرحله بالاتر آن ايمان بياوريد

از مجموع اين بحث‏ها مي‏توان نتيجه گرفت كه خواست اسلام، سير انسان در بالاترين مراحل اعتقادي، اخلاقي و عملي است تا آثار ايمان در همه شئون فكري، عملي، سياسي،اجتماعي، اقتصادي و... او نمايان باشد. انتخاب نام، يكي از ميدان‏هايي است كه التزام عملي انسان در آن به نمايش گذاشته مي‏شود. امام باقر(عليه‌السلام) فرمود:

راست‏ترين و صادقانه‏ترين اسم‏ها آن است كه بيانگر عبوديت باشد و بهترين آنها اسم انبياست: «أصدق الأسماء ما سمّي بالعبودية و أفضلها أسماء الأنبياء».( كافي، ج 6، ص 18؛ وسائل الشيعه، ج21، ص391)

ج. اهتمام اسلام به حفظ ظواهر و تغيير نام‏هاي ناپسند

حفظ ظواهر جامعه اسلامي يكي از امور مورد اهتمام دين مقدّس اسلام است. مرحوم صاحب شرايع مي‏گويد:

اگر كافر ذمّي كه در پناه حكومت اسلامي زندگي مي‏كند، تظاهر به شراب‏خواري كند، حدّ بر او جاري مي‏شود، ولي اگر به آن تظاهر نكند، حدّ ندارد. (مرحوم صاحب جواهر در شرح كلام او مي‏گويد) اين مسئله نه در بين فتاوا مخالف دارد و نه در روايات.

اين مسئله نشان مي‏دهد كه حفظ ظواهر و صيانت شئونات جامعه اسلامي از جايگاه ويژه‏اي برخوردار است.

يكي از نشانه‏هاي اهتمام اسلام به حفظ ظواهر و شئونات جامعه اسلامي، سيره رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) در تغيير اسم‏هاي نامناسب است

بر امام صادق (عليه‌السلام) وارد شدم، ديدم بر سر گهواره حضرت كاظم (عليه‌السلام) ايستاده، اسراري را با او در ميان مي‏گذارد؛ نشستم تا از كارش فارغ شد. به سويش رفتم، به من فرمود: به مولايت نزديك شو و بر او سلام كن. نزديك شده، سلام كردم. از ميان گهواره به كلام فصيح جوابم را داد و فرمود: برو اسمي را كه ديروز بر دخترت نهادي تغيير بده؛ چون اسمي است كه مبغوض خداست. يعقوب سرّاج مي‏گويد: صاحب دختري شده بودم و نام «حميراء» را براي او برگزيده بودم. آن گاه امام صادق (عليه‌السلام) به من فرمود: فرمان اين طفل را اجابت كن كه رشد و صلاح تو در آن است. من نيز آن را اجابت كردم و اسم دخترم را تغيير دادم