توضیحات: زیر مجموعه: مقالات; دسته: قرآن و عترت; منتشر شده در 27 شهریور 1396; نوشته شده توسط محمدعلی صدری; بازدید: 1010

أعوذ بالله من الشيطان الرجيم

اَلَّذينَ يَقولونَ رَبَّنا اِنَّنا آمَنّا فَاغفِر لَنا ذُنوبَنا وقِنا عَذابَ النّار (16) الصّابِرينَ والصّادِقينَ والقانِتينَ والمُنفِقينَ والمُستَغفِرينَ بِالاَسحار (17)

..

اشارات و لطایف

1. صبر بر هجران

افزون بر صبر در طاعت، از معصيت و بر مصيبت، صبر بر هجران نعمت‏ها نيز مطرح است و سنگيني صبر به تناسب سنگيني نعمتي است كه انسان آن را از دست مي‏دهد، از اين رو كساني كه لقا، خشنودي و رضوان الهي را از دست مي‏دهند، صبرشان سنگين‏ترين صبرهاست، زيرا نعمتي همتاي آن‏ها نيست: (ورِضْوَانٌ مِنَ اللهِ أكبَر)[1]؛ يا إلهي و سيدي و ربي! صبرت علي عذابك فكيف أصبر علي فراقك ..

2. استغفار از عبادت

آري انسان گاهي بايد از نماز و دعاي خود نيز استغفار كند، زيرا در نمازش إيّاكَ نَعبُدُ وإيّاكَ نَستَعين مي‏گويد؛ ولي قلبش رو به غير خداست.

3. ايمني بخشي استغفار

ذات اقدس خداوندي دو چيز را وسيله امان از عذاب الهي مي‏شمارد[3]: وجود مبارك پيامبر اكرم‏(صلي الله عليه و آله و سلم)و استغفار: وما كانَ اللهُ لِيُعَذِّبَهُم وأنتَ فِيهِم وما كانَ اللهُ مُعَذِّبَهُم وهُم يَستَغفِرون[سوره انفال، آيه 33.] تا زماني كه وجود مبارك پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم)ميان مردم بود، آنان از عذاب‏هايي كه بر امّت‏هاي پيشين فرود مي‏آمدند در امان بودند و نيز تا وقتي مردم استغفار مي‏كنند، از عذاب عمومي ايمن خواهند بود.تعبير (وَما كان) نشان دهنده سنّت الهي در عدم تعذيب اهل استغفار است.

5. بهترين عبادت

فرشتگان براي مؤمنان استغفار مي‏كنند: ألَّذينَ يَحمِلونَ العَرشَ ومَن حَولَهُ يُسَبِّحونَ بِحَمدِ رَبِّهِم ويُؤمِنونَ بِهِ ويَستَغفِرونَ لِلَّذينَ آمَنوا رَبَّنا وسِعتَ كُلَّ شي‏ءٍ رَحمَةً وعِلماً فَاغفِرلِلَّذينَ تابوا واتَّبَعوا سَبيلَكَ وقِهِم عَذابَ الجَحيم.[ سوره غافر، آيه 7] و همچنین حضرت باریتعالی خطاب به رسول اكرم‏(صلي الله عليه و آله و سلم)می فرماید: واستَغفِر لِذَنبِكَ ولِلمُؤمِنين(سوره محمد صلي الله عليه و آله و سلم، آیه 19)؛ پس همان‏گونه كه فرشتگان و نيز پيامبر عظيم الشأن اسلام‏(صلي الله عليه و آله و سلم)براي مؤمنان استغفار مي‏كنند، مؤمنان نيز براي يكديگر آمرزش مي‏خواهند.[ر ک: سوره حشر آیه 10]

5. شب و نزول بركات و راز حرمت آن

شب داراي حرمتي خاصّ است و در ساعات شب نيز سحر اهمّيتي ويژه دارد؛ همچنين نوع بركات معنوي را خداوند در شب نازل كرده است:

أ. نزول قرآن كريم: إنّا أنْزَلْنَاهُ في لَيلَةِ القَدر.[ سوره قدر، آيه 1.]

ب. معراج رسول اكرم(‏صلي الله عليه و آله و سلم): سُبْحَانَ الَّذي أسري بِعَبدِهِ لَيلاً مِنَ المَسجِدِ الحَرامِ إلَي المَسجِدِ الأقْصَي.[ سوره اسراء، آيه 1]

ج. ميعاد چهل شبانه روزي موساي كليم(عليه‌السلام): ووعَدنا موسي ثَلَاثِينَ لَيلَةً وأتمَمْنَاهَا بِعَشرٍ فَتَمَّ ميقاتُ رَبِّهِ أربَعينَ لَيلَة.[سوره اعراف، آیه 142]

6. نماز شب

از مصاديق (والمُستَغفِرينَ بِالأسحار) شب زنده‏داران و برپا كنندگان نماز شب‏اند، به همين مناسبت مطالب ارزنده‏اي را از قرآن كريم و روايات درباره اهميت نماز شب و... مي‏آوريم.

أ. اهميّت عبادت در سحرگاهان

دستور ويژه خداي سبحان براي احياي سحر و گزاردن نماز شب به رسول اكرم‏(صلي الله عليه و آله و سلم)نشان اهميّت و عظمت سحر است: أقِمِ الصَّلاةَ لِدُلوكِ الشَّمسِ إلي غَسَقِ الَّيلِ وقُرآنَ الفَجرِ إنَّ قُرآنَ الفَجرِ كانَ مَشهودا ومِنَ الَّيلِ فَتَهَجَّد بِهِ نافِلَةً لَكَ عَسي أن يَبعَثَكَ رَبُّكَ مَقاماً مَحمودا.[ ـ سوره اسراء، آيات 78 ـ 79. ]

كثرت نماز شب حضرت‏(صلي الله عليه و آله و سلم)به حدّي بود كه پاهاي مباركش آسيب مي‏ديد و كيفيت نماز شب او وصف ناكردني است.[ تفسير نور الثقلين، ج3، ص205 ـ 211.]

ب. اهميت نماز شب

در اهميت نماز شب، روايات پرشماري از معصومان(عليهم‌السلام) هست كه برخي را برمي‏شماريم:

يك. پيامبر اكرم‏(صلي الله عليه و آله و سلم)به امير مؤمنان، علي(عليه‌السلام) فرمود: أُوصيك في نفسك بخصال فاحفظها عنّي، ثمّ قال: اللّهم أعنه... و عليك بصلاة الليل و عليك بصلاة الليل و عليك بصلاة الليل.[تهذیب الاحکام ج2]

دو. جبرئيل(عليه‌السلام) بر نبي گرامي اسلام‏(صلي الله عليه و آله و سلم)نازل شد و پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم)به او فرمود كه مرا موعظه كن. او گفت: يا محمّد! عش ما شئت فإنّك ميّت؛ و أحبب من شئت فإنّك مفارقه؛ و اعمل ما شئت فإنّك ملاقيه. شرف المؤمن صلاته بالليل و عزّه كفّ الأذي عن الناس.[ من لا يحضره الفقيه، ج 1، 471 ـ 472.]

سه. امام صادق(عليه‌السلام) فرمود: كسي كه آيات : ومِنَ الَّيلِ فَتَهَجَّد بِهِ نافِلَةً لَك[سوره اسراء، آيه 79.]، والمُستَغفِرينَ بِالأسحار، وبِالأسحارِ هُم يَستَغفِرون)[ سوره ذاريات، آيه 18.] و كانوا قَليلاً مِنَ الَّيلِ ما يَهجَعون[سوره ذاريات، آيه 17.] را مي‏خواند، با اين حال شب بيدار مي‏شود و در بستر خويش مي‏غلطد، امّا بر نمي‏خيزد و هنگام اذان صبح بر مي‏خيزد و نماز صبح را به جاي مي‏آورد، نزد من مبغوض است.[ من لا يحضره الفقيه، ج1، ص479؛]

هشت. پيامبر اكرم‏(صلي الله عليه و آله و سلم)به اباذر فرمود كه كسي كه پايان كارش نماز شب باشد، يعني با نماز شب بميرد، اهل بهشت است.[ من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 474 ـ 475.]

ج. برجسته‏ترين «سبيل الله»

انسان اگر بخواهد به جايي برسد كه خدا از او شاكر باشد، بايد از شب‏زنده‏داري شروع كند. هر كار خيري «سبيل الله» است؛ ليكن راه‏ها يكسان نيستند و شب‏زنده‏داري راهي برجسته است، از اين‏رو قرآن كريم پس از بيان استغفار، شب‏زنده‏داري را سبيل الله مي‏خواند: إنَّ هذِهِ تَذكِرَةٌ فَمَن شاءَ اتَّخَذَ إلي رَبِّهِ سَبيلا[سوره مزمّل، آيه 19] ، چنان كه نماز شب را سبيل الله مي‏نامد: ومِنَ الَّيلِ فَاسجُد لَهُ وسَبِّحهُ لَيلاً طَويلا(ليل طولاني، يعني تسبيح طولاني) إنَّ هؤُلاءِ يُحِبّونَ العاجِلَةَ ويَذَرونَ وراءَهُم يَوماً ثَقيلا ... إنَّ هذِهِ تَذكِرَةٌ فَمَن شاءَ اتَّخَذَ إلي رَبِّهِ سَبيلا.[ سوره انسان، آيات 26 ـ 29.]اين همه، حاكي از برجستگي اين راه در مقايسه با ديگر راه‏هاست.

د. توفيق خواندن نماز شب

در جوامع روايي راه‏هايي براي توفيق اقامه نماز شب بيان شده است:

يك. ترك گناه: شخصي به امير مؤمنان(عليه‌السلام) عرض كرد كه از نماز شب محروم است و آن حضرت فرمود كه گناهان او سبب حرمانش از شب زنده‏داري است: أنت رجل قد قيّدتك ذنوبك.[ الكافي، ج 3، ص 450.]

دو. التزام به قضاي نماز شب: شخصي از امام صادق(عليه‌السلام) پرسيد كه چه وقتي نماز شب بخواند. امام صادق(عليه‌السلام) در پاسخ فرمود كه در پايان شب نماز را اقامه كند. آن شخص گفت كه بيدار نمي‏شود و حضرت صادق(عليه‌السلام) فرمود: وقتي كه بيدار مي‏شود، نماز بگزارد و هرگاه بيدار نشد، قضاي آن را به جا آورد كه وقتي براي به جا آوردن قضاي آن اهتمام ورزد، بيدار خواهد شد.[ تهذيب الاحكام، ج2، ص360، ح1382؛ وسائل الشيعه، ج4، ص256.]

تذكّر:. ائمه(عليهم‌السلام) بر اساس توجه به تعليم و تربيت افراد، از قضاي نماز شب به گونه‏اي ياد مي‏كردند كه استغفار سحرگاهان از دست نرود: وقتي مفضّل پرسيد كه آيا مي‏تواند پس از نماز صبح كه در مصلاّي خود است، قضاي نماز شب را به جاي آورد، حضرت صادق(عليه‌السلام) فرمود كه آري مي‏تواند؛ امّا به خانواده‏اش چنين اعلام نكند، زيرا مايه ضايع شدن قول خداي)عزّ و جلّ) مي‏شود كه به استغفار در سحرها ترغيب فرمود:(والمُستَغفِرينَ بِالأسحار).[ تفسير العياشي، ج 1، ص 165.]

سه. استفاده از اكسير «محبّت»:.رسول خدا(صلي الله عليه و آله و سلم)حبيب خداست و براي آنكه فيض محبوب را از دست ندهد، هماره در وصال است كه بهترين راه آن نماز شب است:إنّ الوصول إلي الله عزّ وجلّ سفر لايدرك إلاّ بامتطاء الليل.[ بحار الانوار، ج75، ص380.] و راه تأسي به پيامبر(صلي الله عليه و آله و سلم)و شبيه آن حضرت شدن، طريق «محبّت» است. قرآن نيز دستور مي‏دهد كه اگر محبّ خدا هستيد، در پي حبيب خدا حركت كنيد، تا از محبّ بودن به محبوب شدن برسيد: قُل إن كُنتُم تُحِبّونَ اللهَ فَاتَّبِعوني يُحبِبكُمُ اللهُ ويَغفِر لَكُم ذُنوبَكُم واللهُ غَفورٌ رَحيم.[ سوره آل عمران، آيه 31.] اگر خدا محبّ انسان شود، آثار خدايي در بنده‏اي كه محبوب اوست ظهور مي‏كند.

چهار. اراده صادقانه: به فرموده حضرت امام باقر(عليه‌السلام) اگر كسي هنگام خوابيدن صادقانه نيّت كند كه ساعتي معيّن از خواب برخيزد، خداوند دو فرشته را مأمور مي‏كند تا در همان وقت او را بيدار كنند.[ من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 479.] در روايتي ديگر امام صادق(عليه‌السلام) فرمودند كه اگر كسي آيه آخر سوره كهف را هنگام خواب بخواند، هر ساعتي بخواهد برخيزد و بيدار گردد، برخواهد خاست.[ همان، ص 471.]

ه . آثار نماز شب

{انشاالله ادامه برای چله بعدی}