هیأت فرهنگی شهید هادی زاده

تفسیر شریف تسنیم سوره بقره (نشریه هادی شماره 112)

آیه 89- و لمّا جاءهم كتابٌ من عنداللّه مصدّقٌ لّما معهم و كانوا من قبل يستفتحون على الّذين كفروا فلمّا جاءهم مّا عرفوا كفروا به فلعنه الله علی الکافرین

آیه 90- بئسما اشترو به انفسهم ان يكفروا بما انزل اللّه بغيًا ان ينّزل اللّه من فضله علي  من يشاء من عباده فباءوا بغضبٍ على غضبٍ و للكافين عذابٌ مّهين

تناسب آیات

به دنبال ناسپاسی­ها و پیمان­شکنی­های یهود که در آیات قبل بیان شد در این دو آیه از ناسپاسی و کفران دیگری پرده برداشته ­می­شود. در آیه­ی اول همان­طور که گذشت چنین آمده که آنان منتظر نزول قرآن بودند و همواره بر مشرکان حجاز، طلب فتح و پیروزی کرده می­گفتند: در آینده پیامبری مبعوث خواهد شد که وحی و رسالت پیامبر ما، موسای کلیم را تصدیق می­کند و ما هم به او ایمان می­آوریم و در سایه­ی ایمان به او، بر شما شوریده، پیروز می­شویم، ولی هنگامی که قرآن نازل شد و یهود به حقانیت آن پی­بردند، عالمانه و عامدانه به انکار آن روی آورده ، به کفر مبادرت ورزیدند و چون کفر آنان از روی عذر و جهل نبود، مورد لعنت خدا قرار گرفتند .

و در آیه دوم سبب این ناسپاسی را حسادت و بغی آنها دانسته که به این تجارت زشت و ناپسند اقدام کردند و جان خود را با قیمت پستی فروختند و ره­آوردی جز غضب مضاف الهی و در نهایت عذاب خوارکننده خداوند به همراه نیاورد

گستره­ ی تصدیق

تصدیق رساله­ی خدا یا رسول او نسبت به کتاب بنی­اسرائیل به معنای فی­الجمله است نه بالجمله زیرا پیام قرآن این است که تورات اصیل و نیز انجیل غیرمحرّف حق است و همه­ی آن از طرف خداوند آمده و همگی وحی الهی است.

تعلیم جدال احسن

مضمون آیات مورد بحث تعلیم جدال احسن با اهل کتاب است زیرا اولا قرآن و نیزآورنده آن یعنی رسول اکرم عناصر اصلی دین شما و مضامین محوری کتاب شما را تصدیق دارد ثانیاً شما قبل از نزول قرآن و نیز پیش از مبعوث شدن رسول گرامی به آن استفتاح و استنصار می­کردید. پس مورد پذیرش شما بوده است ثالثا، این ابتهاج و استنصار به برکت تبشیری بود که به طور روشن در کتاب شما آمده بود و شما به خوبی به قرآن و رسول گرامی معرفت پیدا کرده بودید.

لذا انکار شما بر پایه­ی ابتلای به شهوت­عملی، نژادپرستی، حسد و بغی بود.

منشأ بغی و تجاوز

مراد از «فضل» در جمله­ی«من فضله علی من­یشاء» وحی و نبوت است و این جمله به حسادت بنی اسرائیل نسبت به رسول اکرم اشاره دارد؛ زیرا آنان چنین می­پنداشتند که پیامبر موعود همانند سایر انبیای پیشین از موسی تا عیسی از نسل اسرائیل و اسحاق است و چون مشاهده کردند که پیامبر اسلام از نسل اسماعیل است، به سبب نژادپرستی، قداست موهومی که برای خود قائل بودند و حسادت به رسول گرامی ایمان نیاوردند.

لطایف و اشارات

فرجام نیک

اگر نفس آدمی از شهوت­ها، حسادت­ها و خود برتربینی­ها تطهیر نشود، معرفت­ها و آرمان­گرایی پیشین وی اثری نمی­بخشد. علم و عقل زمانی چراغ هدایت می­شود که تحت تأثیر جاذبه­ی شهوت و حسادت و سایر رذایل اخلاقی قرار نگرفته باشد. اگر با سلوک در میدان عمل، نفس انسان تزکیه نشود و روح وی پرورش نیابد و صفا و جلا نگرفته باشد در موقعیت حساس که منافع و شهوت­های زودگذر، در معرض خطر قرار می­گیرد ، تعصبات جاهلی و خود خواهی­ها و حسادت­ها سر بر می­آورد و انسان را می­لغزاند.

خرید و فروش جان

محور خرید و فروش در دنیا، نفس انسان یا اموال اوست. در چنین متجری گاهی انسان با خدا معامله می­کند و در عوض، بهشت می­گیرد؛ یا با شیطان معامله می­کند و پست­تر از خود را می­گیردو خسارت­ می­بیند

منشأ حسدورزی

بغی و حسد، سبب متوسط کفر آنان بوده و سبب اولی آنان همان حبّ زخارف دنیاست که بر اساس «حب الدنیا رأس کلّ خطییه» چیزی ریشه دارتر از این نیست.

آیه 91- و اذا قيل لهم امنوا بما انزل اللّه قالوا نؤمن بما انزل علينا و يكفرون بما وراءه و هو الحقّ مصدّقًا لّما معهم قل فلم تقتلون انبياء اللّه من قبل ان كنتم مؤمنين

تناسب آیات

این آیه به یکی دیگر از از مظاهر عصبیت و نژادپرستی و قوم گرایی بنی اسراییل اشاره می­کند که در جواب این که چرا به قرآن ایمان نمی آورید ذکر می­کنند ما تنها به تورات ایمان داریم. در جواب آن­ها قرآن 3 نکته را ذکر می­کند.

1-معیار ایمان، حق بودن هر چیزی است. نه وابستگی به قوم و گروهی خاص. قرآن در اوج حقانیت است.

2-قرآن تایید کننده تورات است و اگر واقعا به تورات ایمان دارند، باید به تایید کننده تورات هم ارادت داشته باشند.

3-اگر واقعا به تورات ایمان دارند چرا پیامبران بنی اسراییل که تبلیغ کننده تورات بودند را به قتل می­رساندند.

بهانه یهودیان در کفر به قرآن

بهانه آنان در کفر به قران، نبود پیامبر از میان قوم یهود و بازگشت نسب پیامبر به حضرت اسماعیل و نه حضرت اسحاق بود.

تصدیق تورات

از آیه «مصدقا لما معهم» سه نکته قابل دریافت است

1-از باب جدال احسن با یهودیان که اگر شما به تورات ایمان داشتید حتما به مصدق آن نیز ارادت داشتید.

2-تمام یا قسمتی از تورات از تحریف تا زمان پیامبر حفظ شده بود.

3-شدت لجاجت یهودیان را نشان می­دهد که حتی حاضر نیستند به کتابی که کتاب آن ها را تایید می­کند ایمان بیاورند.

رابطه حقانیت و تصدیق

مصدق بودن قرآن نسبت به کتاب­های آسمانی گذشته مستلزم حق بودن قرآن است. زیرا تنها امر حق، حق را تصدیق می­کند.

تقبیح فاجعه اسراییلیان

از مجموع دو قسمت  آیه «ان کنتم مومنین»و«فلم تقتلون» چنین بر می­آید که اگر نیاکان شما به تورات ایمان داشتند چرا پیامبران را کشتند و شما نیز در همان مرام و مسلک هستید.

شیوه های ابطال سخنان یهودیان

سخن یهودیان به دو شیوه نقد شد. در روش اول با حکمت و منطق و در روش دوم با جدال احسن.

مفهوم صحبت یهودیان شامل یک اثبات و یک مفهوم سلبی است. مفهوم اثباتی این که ما به هر چیز که بر ما نازل شده ایمان داریم. و مفهوم سلبی نیز این که بر غیر آن کافر هستیم. دلیل برای رد مفهوم اثباتی این که حق بودن چیزی به خاطر مبدا فاعلی و از جانب خدا بودن است نه مبدا قابلی و نازل شدن بر پیامبر خاص. مفهوم سلبی نیز این گونه نقض می شود که اگر کتابی غیر از تورات از سوی خدا نازل شد و حق بود ایمان به ان واجب و کفر به آن حرام است.

جدال احسن نیز با سه مطلب زیر بیان شده است.

1-اگر شما به تورات ایمان دارید نباید پیامبران الهی را تکذیب می­کردید. در نتیجه شما به تورات ایمان ندارید.

2- اگر شما به تورات ایمان دارید نباید پیامبران الهی را می­کشتید. در نتیجه شما به تورات ایمان ندارید.

3- اگر شما به تورات ایمان دارید نباید قرآن را انکار می­کردید. در نتیجه شما به تورات ایمان ندارید.

جدال احسن

جدال احسن یعنی با مطالبی که طرف مقابل قبول دارد، صحبت آن را نقض کرد. در این آیه نیز از جدال احسن استفاده شده است.

• < قبلی
• بعدی >