هیأت فرهنگی شهید هادی زاده

تحریر رساله الولایه (شماره 118)

فصل 5: مقصد نهایی و کمال حقیقی انسان

مقام اول (دلیل عقلی)

تحریر اجمالی

انسان در سیر و سلوکش تا حق تعالی با مراتب گوناگون رو به رو است و باید از همه مراتب افعال و اسماء و ذوات بگذرد تا به توحید خالص در هر سه مرحله (فعلی، اسمی و ذاتی) برسد.

انسان به هیچ مرتبه از کمال واقعی اش نمی رسد مگر از طریق فناء تعیّن امکانی آن مرحله و بقاء اسم حق تعالی در آن موضع به جای آن، پس به هر مرحله از کمالات واقعی که برسد، عین فیض و وجه الله در همان مرحله شده و بر انواع فیوضاتی که از آن مرتبه به مراتب پایین تر ترشح می کند واقف خواهد بود و به همه کمالات آن مرحله متحقّق و متلبّس خواهد گردید. این فرایند تکاملی همواره ادامه دارد تا جایی که سالک به توحید ذاتی برسد و هیچ اسم و رسم و حدّ و تعیّن امکانی برایش باقی نماند و نیک دریابد که «المُلکُ یومئذٍ لله»

تفسیر شریف تسنیم سوره آل عمران (شماره 118)

وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ یا مَرْیمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى‌ نِساءِ الْعالَمین‌‌﴿42﴾

گزیده تفسیر

حضرت مریم محدثه بود و با فرشتگان گفت‌وگو داشت. این گفت‌وگو كرامت خود آن بانوی بزرگوار و نبوت انبایی و وحی تسدیدی و تبشیری است نه وحی و نبوت تشریعی. گوهر ذات آن حضرت از صفوت الهی برخوردار بود و طبق این اصطفای نفسی، خداوند در بین فرزندان انبیا؟عهم؟ او را برگزید (نه اینكه ترجیح داد)؛ همچنین وی را از همه رذایل اخلاقی و اتهامات ناروا (نه فقط از عادت ماهانه) تطهیر و تنزیه كرد و آن حضرت از طهارت ظاهری و باطنی و طهارت نفسی برخوردار بود.

نیز خداوند او را از میان زنان گذشته و آینده عالم برای مادر شدن بدون همسر برگزید؛ یعنی اصطفای نسبی آن حضرت به جهت این ویژگی است كه بی‌همسر صاحب فرزند شد؛ نه اینكه در جمیع شئون علمی و تقوایی بر جمیع زنان همه اعصار و امصار برتری داشته باشد.

تفسیر شریف تسنیم سوره بقره(شماره 118)

و أقيموا الصلوة و ءاتوا الزكوة و ما تقدّموا لأنفسكم من خير تجدوه عند الله إنّ الله بما تعملون بصير (110)

سوال:ارتباط این آیه با آیه پیشین را بیان کنید؟

پس از دستور عفو و صفح و وعده نصرت به مؤمنان؛ ﴿حتّي يأتي الله بأمره إن الله علي كلّ شي‏ءٍ قدير﴾، در آيه مورد بحث راه تحقّق اين وعده را به آنان مي‌نماياند؛ يعني با نمازي كه دستگيره ايمان را محكم و همّتها را متعالي مي‌كند و با اجتماعي كه از اين طريق در مساجد براي آنان پديد مي‌آيد و قلبها الفت مي‌يابد و با زكات كه ميان توانگران و تهي‌دستان پيوند و اتحاد پديد مي‌آورد، طبعاً شبهات و وسوسه‌هاي اهل كتاب، در پايداري مؤمنان بر ايمان و پرهيز از ارتداد و بازگشت به شرك قبلي تأثيري نخواهد داشت و زمينه نصرت الهي فراهم خواهد شد

تفسیر شریف تسنیم سوره بقره(شماره 117)

أم تريدون أن تسئلوا رسولكم كما سئل موسي من قبلُ و من يتبدّل الكفر بالإيمان فقد ضلّ سواء السبيل (108(

تناسب این آیه با آیات پیشین چگونه است؟

این آیه در ادامه آیات پیشین کارشکنی های یهودیان را اشاره می­کند. اگر مخاطب یهوذیان باشند، لجاجت آن ها در نپذیرفتن دین حق با آوردن دلایل واهی را بیان دارد. اگر مخاطب مسلمانان باشند، تاثیر گیری مسلمانان ضعیف الایمان از یهودیان و بیان خواسته های ناروا را اشاره دارد و اگر مخاطبان کفار باشند، به تشابه قلوب کافران و یهودیان می­پردازد.

در آیه قبل بیان داشت که خداوند اگر آیه و نشانه ای را نسخ کند بهتر از آن را می آورد. در اینجا بیان می­دارد با وجود آوردن معجزه بسیار عظیم قرآن، یهودیان باز مانند زمان حضرت موسی بهانه گیری کرده و در پی درخواست معجزات دیگر هستند.

تحریر رساله الولایه (شماره 117)

جمع بندی و سخن پایانی فصل 4

1. جاذبه و دافعه و فعل و ترک اصلی سالک

طريقت عملی عرفانی مرکب از دو جزء است:

 1. رفض و ترک مطلق ماسوى الله؛

 ۲. گرایش و جذب و توجه تام به الله تبارک و تعالی.

به بیان دیگر، سلوک عملی متشکل از دو عنصر اصلی جاذبه و دافعه یا گرایش و گریز يا أخذ و رفض است. این دو رکن 

تفسیر شریف تسنیم سوره آل عمران (شماره 117)

قالَ رَبِّ أَنَّى يَكُونُ لي‌ غُلامٌ وَ قَدْ بَلَغَنِيَ الْكِبَرُ وَ امْرَأَتي‌ عاقِرٌ قالَ كَذلِكَ اللَّهُ يَفْعَلُ ما يَشاءُ ﴿40﴾

گزيده تفسير

حضرت زكريّا(عليه‌السلام) با شگفتي و همراه ادب از خداوند مي‌پرسد كه چگونه در پيري و با همسر پير و نازايش فرزنددار خواهد شد و پاسخ به او قانون جاودانه ﴿كَذلِكَ اللهُ يَفعَلُ ما يَشاء﴾ است كه حاكي از قدرت بيكران الهي است.

گفتار و تعجب حضرت زكريا نه به معناي استبعاد آن كار، بلكه از سنخ بزرگ شمردن كار و نعمت خدا و براي ادامه دادن گفت‌وگو با خدا يا دانستن اين مطلب بود كه آيا خداوند با حفظ موجود يعني اثرگذاري پيري و عقيم بودن همسر يا با تغيير وضع و از همسري ديگر يا با دگرگوني در او و همسرش به‌وي فرزند مي‌دهد.

فرشتگان براي كاستن از شدّت تعجّب حضرت زكريا گفتند: خداوند هر كاري را بخواهد مي‌كند. هيچ چيزي توان ايستادگي در برابر قدرت مطلق او را ندارد و متعلق اراده حكمتْ محور الهي، گاهي كار عادي و زماني خارق عادت است؛ مانند اعجازها.

تحریر رساله الولایه (شماره 116)

فصل 4: طریقه دستیابی به مقام ولایت ←  مقام دوم (دلیل نقلی) ← راهکارهای رسیدن به مقام انقطاع

2-5. عزلت نشینی و خلوت گزینی

عزلت متشرعان چیزی جز ترک مجالس گناه و عدم همنشینی با فاسقان نیست، اما اهل معرفت به طور مطلق مصاحبت و هم نشینی با هر کسی را که مصاحبت با او انسان را از یاد حق غافل کند و تأثیری در ذکر حبیب ندارد ناروا و مضرّ می شناسند، چنانکه حافظ شیرازی فرموده:

                  نخست موعظه پیر صحبت این حرف است           که از مصاحب ناجنس احتراز کنید